บันไดขั้นแรกสู่บังลังค์ผู้พิพากษา
บันไดขั้นแรกของการก้าวสู่บัลลังค์ผู้พิพากษาคงหนีไม่พ้นการต้องสำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีในคณะนิติศาสตร์ ซึ่งมีเปิดสอนเกือบทุกมหาวิทยาลัย ไม่ว่าจะเป็นมหาวิทยาลัยของรัฐ เอกชน มหาวิทยาลัยเปิด หรือแม้กระทั่งในส่วนภูมิภาคก็มีราชภัฎประจำจังหวัด เปิดสอนอยู่อย่างครบครัน ส่วนจะเลือกเรียนที่ไหนนั้นก็คงจะขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายๆประการของผู้เรียน การเรียนในคณะนิติศาสตร์ในระดับปริญญาตรีมีหลักสูตรสี่ปี
ไม่เพียงแต่เด็กมัธยมปลายที่ก้าวเข้ารั้วมหาลัยในฐานะน้องใหม่เฟรชชี่เท่านั้นที่หันมาสนใจเรียนนิติศาสตร์เพิ่มขึ้นแต่นิติศาสตร์ยังกลายเป็นคณะยอดฮิตของคนทำงานที่ต้องการความรู้เพิ่มเติม และมองหาปริญญาใบที่สอง มีหลายจะสถาบันที่เปิดสอนคณะนิติศาสตร์ภาคบัณฑิต ที่ยอดฮิตก็อย่างมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ และ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ที่เปิดรับให้ผู้สำเร็จการศึกษาในสาขาวิชาอื่นมาศึกษาได้โดยมีหลักสูตร สาม ปี
นิติศาสตร์เป็นศาสตร์ที่เกี่ยวกับกฎเกณฑ์ของสังคมแม้ผู้เรียนอาจจะไม่ได้หวังไกลไปถึงบัลลังค์ผู้พิพากษาแต่ความรู้เกี่ยวกับข้อกฎหมายที่ได้รับจากสาขาวิชานี้ก็สามารถนำไปใช้ได้จริงในชีวิตประจำวันและดูเหมือนว่าชาวนิติศาสตร์ส่วนใหญ่เกือบครึ่งเลือกเรียนในคณะนี้ จะมุ่งเป้าไปที่ตำแหน่งผู้พิพากษาเป็นอันดับหนึ่ง แม้ว่าในแต่ละปีจะมีผู้ผ่านการสอบคัดเลือกและได้รับการบรรจุแต่งตั้งเพียงหลักร้อยเท่านั้น แต่การคัดเลือกผู้พิพากษา นั้นกลับไม่ใช่การสอบแข่งขัน เอาคะแนนสูงสุดแต่จะเรียกว่าเป็นระบบการสอบแข่งขันกับตัวเองก็คงไม่ผิดนัก คือหากสามารถสอบผ่านเกณฑ์ที่ก.ต.กำหนดไว้ก็สามารถเข้าเป็นผู้ช่วยผู้พิพากษาได้
เนติบัณฑิต
เมื่อได้รับวุฒินิติศาสตร์บัณฑิตแล้ว เส้นทางของการผู้พิพากษาจะว่าใกล้ก็คงไม่ถูกนัก เพราะการจะมีคุณสมบัติครบถ้วนและเป็นผู้มีสิทธิสอบคัดเลือกนั้นยังต้องประกอบด้วย หลักเกณฑ์อีกหลายประการ และด่านทดสอบสำคัญอีกประการหนึ่งคือการต้องผ่านหลักสูตรการอบรมกฎหมายจากเนติบัณฑิตเสียก่อน
ไม่ว่าจะจบระดับ นิติศาสตร์บัณฑิตมาจากที่ไหนแต่หากใฝ่ฝันจะนั่งบัลลังค์เป็นผู้พิพากษาแล้วละก็บันไดขั้นต่อมาคือการเข้าศึกษาในเนติบัณฑิต โดยจะรับสมัครผู้สำเร็จการศึกษาระดับปริญญาตรีในคณะนิติศาสตร์และต้องผ่านการทดสอบความรู้ในกฎหมายอันประกอบด้วย กฎหมายอาญา กฎหมายแพ่งและพาณิชย์ วิธีพิจารณาความแพ่ง วิธีพิจารณาความอาญา โดยมีหลักสูตรหนึ่งปีแบ่งออกเป็นสองภาคการศึกษา ซึ่งมักจะเรียกกันว่ากฎหมายสี่มุมเมือง หรือที่เรียกกันในอีกชื่อหนึ่งว่ากฎหมายสี่ขา อันประกอบด้วย
ภาคที่1
ขาอาญา
กฎมายหมายอาญา
กฎหมายภาษีอากร
กฎหมายแรงงาน
กฎหมายรัฐธรรมนูญ
กฎหมายปกครอง
ขาแพ่งฯ
ทรัพย์และที่ดิน
นิติกรรม - สัญญา หนี้ ละเมิด
ซื้อขาย เช่าทรัพย์ เช่าซื้อ
ยืม ค้ำประกัน จำนอง จำนำ
ตัวแทน ประกันภัย ตั๋วเงิน บัญชีเดินสะพัด
หุ้นส่วน - บริษัท
ครอบครัว - มรดก
กฎหมายการค้าระหว่างประเทศ
กฎหมายทรัพย์สินทางปัญญา
ภาค 2
ขาวิแพ่งฯ
กฎหมายวิธีพิจารณาความแพ่ง
กฎหมายล้มละลาย
ระบบศาลและพระธรรมนูญศาลยุติธรรม
ขาวิอาญา
กฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา
สิทธิมนุษยชนในกระบวนการยุติธรรม
กฎหมายลักษณะพยานหลักฐาน
วิชาว่าความพยานและการถามพยาน
การจัดทำเอกสารทางกฎหมาย
การศึกษาในระดับเนติบัณฑิตมีหลักสูตรหนึ่งปีเมื่อสำเร็จการศึกษาแล้วจะได้รับประกาศณียบัตรจากเนติบัณฑิตสภาแม้จะมีหลักสูตรเพียงแค่ปีเดียว แต่ ไม่ใช่เรื่องง่ายเท่าไหร่ในการเรียนจบเพียง 1 ปีตามกำหนดหากมีการเตรียมตัวไม่ดีเพียงพอเพราะเหมือนการสอบที่ต้องประมวลความรู้ระดับปริญญาตรีทั้งหมดมาใช้สอบ
แต่ก็ยังมีข้อดีกว่าเมื่อสอบผ่านไหนขาไหนแล้วก็สามารถนำมาเก็บสะสมไว้เพื่อใช้สอบได้ในปีต่อไปจนครบทั้งสี่ขา ก็จะมีสิทธิ์สอบปากเปล่า โดย เป็นการถามตอบ หลักกฎหมาย แบบสัมภาษณ์
เก็บอายุงาน
คุณสมบัติที่สำคัญอีกประการของผู้มีสิทธิสอบคัดเลือกในตำแหน่งผู้ช่วยผู้พิพากษาคือการเก็บอายุงาน
สามารถเลือกได้สองทาง ทางแรกคือการต้องมีประสบการณ์ในกาทำงานทางด้านกฎหมายมาไม่น้อยกว่าสอง ปี ในตำแหน่งดังต่อไปนี้
1จ่าศาล,รองจ่าศาล
2. ข้าราชการ พนักงานเทศบาลหรือลูกจ้างส่วนราชการปฏิบัติงานในหน้าที่นิติกร
3. เจ้าพนักงานพิทักษ์ทรัพย์
4. เจ้าพนักงานบังคับคดี
5. พนักงานคุมประพฤติ
6. อัยการ
7. นายทหารเหล่าพระธรรมนูญ
8.อาจารย์นิติศาสตร์ในมหาวิทยาลัยของรัฐ
9. พนักงานฝ่ายปกครองหรือตำรวจ
10.เจ้าหน้าที่สืบสวนสอบสวน ป.ป.ป.
11. ลูกจ้างกระทรวงยุติธรรมทำหน้าที่พนักงานคุมประพฤติ หรือพนักงานบังคับคดี
12. นักวิชาการตรวจเงินแผ่นดิน (ส.ต.ง.)
13.ข้าราชการรัฐสภาสามัญปฏิบัติงานในหน้าที่นิติกร
14.พนักงานรัฐวิสาหกิจหรือพนักงานในสถาบันการเงินที่ ก.ต.รับรอง
หรืออีกทางคือการเก็บคดี ในทางนี้อาจจะใช้เวลาที่น้อยกว่าวิธีแรก แต่การที่เป็นทนายเก็บคดีได้นั้น ต้องผ่านการอบรม จากสภาทนายความก่อน ซึ่งมีทั้งการสอบภาคทฤษฎี หากผ่านแล้วก็ตจะได้สอบภาคปฏิบัติ และสอบปากเปล่าเป็นอันดับสุดท้ายเมื่อได้รับใบอนุญาตว่าความหรือที่เรียกว่าตั๋วทนาย ก็สามารถใช้เก็บคดีเพื่อสอบผู้ช่วยผู้พิพากษาในลำดับต่อไปได้
หากเทียบกับเส้นทางสายอื่นแล้วเส้นทางการก้าวสู่บัลลังค์ของการเป็นผู้พิพากษานั้นค่อนข้างจะยาวนานกว่างานในแขนงอื่น จุดประสงค์อย่างหนึ่งเพราะต้องการให้ผู้เข้าสอบคัดเลือกมีความพร้อมทั้งความรู้และวุฒิภาวะ สำหรับหลักเกณฑ์การคัดเลือกนั้น มีบัญญัติไว้ใน พระราชบัญญัติระเบียบข้าราชการฝ่ายตุลาการศาลยุติธรรม พ.ศ. 2543ในมาตรา 26 31 ว่าด้วย การสอบคัดเลือก การทดสอบความรู้ และการคัดเลือกพิเศษ ซึ่งหลักการสำคัญถูกบัญญัติไว้ในมาตรา 26
มาตรา 26 ผู้สมัครสอบคัดเลือก ผู้สมัครทดสอบความรู้ หรือผู้สมัครเข้ารับการคัดเลือกพิเศษเพื่อบรรจุเป็นข้าราชการตุลาการและแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยผู้พิพากษาต้องมี
คุณสมบัติและไม่มีลักษณะต้องห้ามดังต่อไปนี้
1 มีสัญชาติไทยโดยการเกิด
2 ผู้สมัครสอบคัดเลือกหรือผู้สมัครทดสอบความรู้ ต้องมีอายุไม่ต่ำกว่ายี่สิบห้าปีบริบูรณ์ ผู้สมัครเข้ารับการคัดเลือกพิเศษ ต้องมีอายุไม่ต่ำกว่าสามสิบห้าปีบริบูรณ์
3 เป็นผู้เลื่อมใสในการปกครองระบอบประชาธิปไตยตามรัฐธรรมนูญด้วยความบริสุทธิ์ใจ
4 เป็นสามัญสมาชิกแห่งเนติบัณฑิตยสภา
5 ไม่เป็นผู้มีความประพฤติเสื่อมเสียหรือบกพร่องในศีลธรรมอันดี
6 ไม่เป็นผู้มีหนี้สินล้นพ้นตัว
7 ไม่เป็นผู้อยู่ระหว่างถูกสั่งให้พักราชการหรือถูกสั่งให้ออกจากราชการไว้ก่อนตามพระราชบัญญัตินี้หรือตามกฎหมายอื่น
8 ไม่เป็นผู้เคยถูกลงโทษไล่ออก ปลดออก หรือให้ออกจากราชการรัฐวิสาหกิจหรือหน่วยงานอื่นของรัฐ
9 ไม่เป็นผู้เคยต้องรับโทษจำคุกโดยคำพิพากษาถึงที่สุดให้จำคุก เว้นแต่เป็นโทษสำหรับความผิดที่ได้กระทำโดยประมาทหรือความผิดลหุโทษ
10 ไม่เป็นคนไร้ความสามารถ คนเสมือนไร้ความสามารถ คนวิกลจริต หรือจิตฟั่นเฟือนไม่สมประกอบ หรือมีกายหรือจิตใจไม่เหมาะสมที่จะเป็นข้าราชการตุลาการหรือเป็นโรคที่ระบุไว้ในระเบียบของ ก.ต. และ
11 เป็นผู้ที่ผ่านการตรวจร่างกายและจิตใจโดยคณะกรรมการแพทย์จำนวนไม่น้อยกว่าสามคนซึ่ง ก.ต. กำหนด และ ก.ต. ได้พิจารณารายงานของคณะกรรมการแพทย์แล้วเห็นสมควรรับสมัครได้
หลักเกณฑ์และวิธีการตรวจสอบคุณสมบัติของผู้สมัครสอบคัดเลือก ผู้สมัครทดสอบความรู้ หรือผู้สมัครเข้ารับการคัดเลือกพิเศษ ให้เป็นไปตามระเบียบที่ ก.ต. กำหนด โดยประกาศในราชกิจจานุเบกษา
ให้ ก.ต. มีอำนาจกำหนดค่าธรรมเนียมการสมัครสอบคัดเลือก สมัครทดสอบความรู้ และสมัครเข้ารับการคัดเลือกพิเศษ
การสอบคัดเลือกแบ่งเป็นสามสนาม ซึ่งสามรถอธิบายหลักเกณฑ์พอสังเขปได้ดังนี้
สนามใหญ่
ใช้หลักเกณฑ์ตามมาตรา 26 หรือกล่าวโดยสรุปคือ คือ ต้องจบการศึกษาระดับ นิติศาสตร์บัณฑิต ได้รับประกาศณียบัตรจากเนติบัณฑิตสภา มีอายุครบ 25 ปีบริบูรณ์ มีอายุงานครบตามข้อกำหนด สนามนี้เป็นช่องทางที่มีผู้สนใจสมัครสอบเป็นจำนวนมาก
สนามเล็ก
คุณสมบัติโดยทั่วๆไปจะเหมือนกับสนามใหญ่แต่เปิดโอกาสให้ผู้ที่จบการศึกษาในระดับปริญญาโทในคณะนิติศาสตร์สามารถเข้าสอบแข่งขันได้ ซึ่งเน้นในสาขาวิชาเฉพาะด้านซึ่งก.ต. จะผู้เป็นกำหนดกฎระเบียบในการเปิดสอบสนามเล็กออกมาเช่น ต้องมีความรู้ ในเฉพาะด้าน เช่น
- กฎหมายอาญา
- กฎหมายแพ่ง
- กฎหมายลักษณะพยาน กฎหมายล้มละลาย กฎหมายงิธีพิจารณาความอาญา วิธีพิจารณาความแพ่ง
เป็นต้น
การคัดเลือกพิเศษหรือที่เรียกว่า สนามจิ๋ว
การสอบในลักษณะนี้จะเปิดสอบเมื่อคณะกรรมการตุลาการเห็นสมควร ซึ่งผู้สมัคร ต้องมีความรู้ความสามารถและประสบการณ์ดีเด่นในสาขาวิชากฎหมายที่ ก.ต. กำหนดเท่าที่ผ่านมาๆมักจะกำหนดให้มีวุฒิการศึกษาระดับปริญญา โทจากต่างประเทศ จึงจะมีสิทธิสอบ
สำหรับเหลักเกณฑ์การคัดเลือกสามารถค้นคว้าเพิ่มเติมได้จาก พรบ มาตรา 26 31 ว่าด้วย การสอบคัดเลือก การทดสอบความรู้ และการคัดเลือกพิเศษ และประกาศของก.ต.
แม้จะมีคุณสมบัติครบถ้วนแล้วแต่อีกสิ่งหนึ่งที่ผู้ต้องการจะก้าวขึ้นสูบัลลังค์ศาลต้องพึงระวังคือการประพฤติปฏิบัติตน เพราะหน้าที่ ที่ต้องค่อยตัดสินผู้อื่นนั้นคงไม่เหมาะแน่หากตนเองก็เคยต้องโทษมาแล้วมีหลายๆกรณีที่เด็กนิติศาสตร์พลาดไปด้วยความรู้เท่าไม่ถึงการณ์ทำให้ประวัติด่างพร้อยและหมดโอกาสสอบไปอย่างน่าเสียดาย
แม้ภาพสะท้อนของสังคมไทยกับระบบอุปถัมภ์จะมีปรากฏอยู่อย่างดาษดื่นในเกือบทุกแวดวงแต่การสอบคัดเลือกผู้ช่วยผู้พิพากษาก็ยังได้รับการยอมรับว่าเป็นการแข่งขันกับความสามารถของตัวผู้สอบเอง และมีระเบียบที่รัดกุมมากพอดังนั้นเส้นทางสายนี้จึงเป็นหนทางที่ใฝ่ฝันของหลายๆคนที่อยากจะประกอบอาชีพนี้ ตำแหน่งผู้พิพากษาเป็นอาชีพที่มีเกียรติมีหน้ามีตา แต่สิ่งหนึ่งที่ผู้พิพากษาทุกคนย่อมมีอยู่ในจิตสำนึกและขาดไปเสียไม่ได้คือความยุติธรรมที่ใช้เป็นหลักค้ำยันสังคมเพราะหน้าที่ดังกล่าวย่อมส่งผลกระทบถึงคนส่วนใหญ่ในสังคมและสามรถชี้ผิดชี้ถูกได้
ขอขอบคุณที่มาดีๆจาก vcharkarn.com
